Kategoria: SOO – Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk
Kod: PLH260013
Położenie – powiaty: jędrzejowski, włoszczowski
gminy: Chęciny, Jędrzejów, Oksa, Małogoszcz, Włoszczowa, Sobków, Radków, Nagłowice, Moskorzew
Powierzchnia: 5162,83 ha.
Dolina Białej Nidy, fot. L. Maksalon
Położenie geograficzne i opis obszaru
Obszar położony jest częściowo w Chęcińsko-Kieleckim Parku Krajobrazowym (20505 ha; 1996) a częściowo w
Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu. Zawiera na swoim terenie 4 użytki ekologiczne.
Ostoja obejmuje dolinę rzeki Białej Nidy z jej dopływami – lewym rzeką Lipnicą i prawym rzeką Kwilanką. Dolina Białej Nidy tworzy granice między Niecką Włoszczowską na północy, a znajdującym się na południu Płaskowyżem Jędrzejowskim, Wzdłuż doliny w biegu rzeki i jej dopływów zlokalizowane są liczne stawy rybne.
Obszar obejmuje dolinę rzeki Białej Nidy z jej dopływami – lewym rzeką Lipnicą i prawym rzeka Kwilanka. Sama dolina Białej
Nidy tworzy granicę między Niecką Włoszczowską którą budują gównie utwory czwartorzędowych (gliny zwałowy, piaski i torfy)
na północy, a znajdującym się na południu Płaskowyżem Jędrzejowskim, zbudowanyjm z margli kredowych, na których w
dolinach rzecznych zalegają czwartorzędowe piaski i gliny na południu. Rzeka Lipnica natomiast na północnym wschodzie
oddziela częściowo Pasmo Przedborsko-Małogoskie zbudowane głownie z wapieni jurajskich i piaskowców kredowych od
Płaskowyżu Jędrzejowskiego. Prawy dopływ Białej Nidy płynie przez Płaskowyż Jędrzejowski. Wzdłuż doliny w biegu rzeki i jej
dopływów zlokalizowane są liczne stawy hodowlane.
Wartość przyrodnicza i znaczenie
OObszar Biała Nida stanowi interesujący z przyrodniczego punktu widzenia zespół podmokłych siedlisk łąkowych i leśnych oraz
licznych stawów rybnych. Mimo wykonanych na przełomie lat 1960/70 prac melioracyjnych połączonych z prostowaniem koryta
rzeki teren ten jest nadal miejscem rozrodu wielu zagrożonych w swym istnieniu gatunków.
W regionie świętokrzyskim Dolina Białej Nidy to jeden z obszarów najbogatszych w siedliska przyrodnicze z załącznika I
Dyrektywy Siedliskowej (14 typów). Niemal wszystkie są dobrze i bardzo dobrze zachowane, stanowią miejsce bytowania dla
wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Ostoja zabezpiecza ciąg dolin i wyniesień wzdłuż rzeki Białej Nidy i jej dopływów, cieku
częściowo uregulowanego, ale z obecnością rzadkich zbiorowisk włosieniczników i tzw. „lilii wodnych” ze związku Potamion i
Nympheion, związanych z wodami czystymi i zasobnymi w substancje odżywcze. Biała Nida jest łącznikiem pomiędzy rzeką Nidą
a rzeką Pilicą, a zatem jest to ciąg łączący znaczące korytarze ekologiczne. Ostoja Dolina Białej Nidy to obszar występowania
bardzo dobrze zachowanych zbiorowisk lasów bagiennych, głównie łęgów olszowo-jesionowych Fraxino-Alnetum (91E0). Są to
jedne z najlepiej zachowanych lasów łęgowych w województwie świętokrzyskim z obecnością gatunków chronionych i górskich.
Na uwagę zasługują rozległe kompleksy łąk świeżych ekstensywnie użytkowanych (6510) a także zmiennowilgotnych łąk
trzęślicowych Molinion (6410).
Wg danych historycznych (Penczak 1971) w rzece występowały: minóg strumieniowy, kleń, świnka, brzana, głowacz białopłetwy,
jelec, jaź, słonecznica, piskorz, koza, koza złotawa, miętus, węgorz oraz słonecznica.
W Dolinie Białej Nidy wykształciły się szczególne warunki hydrologiczne związane z rodzajem podłoża geologicznego, rzeka
przepływa przez utwory węglanowe. Dolna terasa zalewowa rzeki to wykształcone cenne torfowiska niskie. Ogólnie obszar ma
dobre i stabilne warunki wilgotnościowe dlatego też stanowi gwarancję dla zachowania silnych populacji mięczaków. Na odcinku
rzeki gdzie bardzo spokojny nurt i płaska powierzchnia wyraża się meandrowaniem rzeki i występowanie licznych rozlewisk
porośniętych turzycami i pałką wodną. Zawodnione o stabilnym poziomie lustra wody siedliska są zasiedlone przez poczwarówkę
jajowatą Vertigo moulinsiana. Obszar ostoi z uwagi na tendencję sukcesyjną stanowi bardzo korzystne siedliska dla rozwoju
populacji poczwarówki zwężonej Vertigo angustior. Czyste i naturalne środowisko rzeki stanowi bardzo dobre warunki dla gatunku
skójki gruboskorupowej Unio crassus.
Klasy siedlisk % pokrycia
Lasy iglaste 10%
Lasy liściaste 10%
Lasy mieszane 3%
Siedliska leśne (ogólnie) 1%
Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 56%
Siedliska rolnicze (ogólnie) 12%
Wody śródlądowe (stojące i płynące) 8%
Zagrożenia
1. Obniżanie poziomu wód
2. Presja urbanizacyjna
3. Zarastanie (sukcesja w kierunku zarośli i lasu) siedlisk półnaturalnych – muraw napiaskowych, łąk świeżych i wilgotnych,
torfowisk przejściowych
4. Miejscami niewłaściwa gospodarka leśna – nasadzenia niezgodne z typem siedliska
5. Zalesianie muraw i łąk
6. Chemizacja rolnictwa
7. Nagminne wycinanie przydrożnych drzew.
8. Pogłębianie koryta rzeki
9. Budowle spiętrzające bez przepławek.
10. Łąki intensywnie eksploatowane koszone są bardzo wcześnie, przed zakwitaniem roślin żywicielskich omawianych motyli i
wyprowadzeniem potomstwa przez derkacza, czajkę itp.
11. Stawy rybne są przekształcane w zupełnie otwarte zbiorniki pozbawione trzcin
12. Walka z tzw szkodnikami czyli strzelanie i pozbywanie się w inny sposób gatunków chronionych – wydry, bobra, czapli,
rybołowów, łabędzi i innych.
źródło:
www.pdffactory.com
www.przyrodaswietokrzyska.pl
Barga-Więcławska J. ? Dane niepublikowane. Archiwum własne autorki Uniwersytet Jana Kochanowskiego.
Barga-Więcławska J. 2007 Inwentaryzacja malakofauny na terenie RDLP w Radomiu. Raport występowania gatunków
objętych ochroną w Europejskiej Sieci ekologicznej NATURA 2000 1-86
Barga-Więcławska J. 2008 Waloryzacja przyrodnicza gmjny Nagłowice. Mollusca. Kielce Maszynopis Wojewódzki
Konserwator Przyrody Woj. Świętokrzyskiego.
Barga-Więcławska J. 2008 Waloryzacja przyrodnicza gmjny Oksa. Mollusca. Kielce Maszynopis Wojewódzki Konserwator
Przyrody Woj. Świętokrzyskiego.
Błaszczyk H. 1959. Flora powiatu włoszczowskiego. Fragm. Flor. Geobot. 5(1): 47-96.
Bróż E., Przemyski A. 1981a Występowanie Helictotrichon planiculme (Schrad.) Pilg. Na polskim niżu. Fragm. Flor. Geobot.
31-38 29(1)
Bróż E., Przemyski A. 1981b Chronione oraz rzadsze elementy flory naczyniowej Krainy Świętokrzyskiej. Stud. Kiel. 4(32)
141-160
Bróż E., Przemyski A. 1983 Nowe stanowiska rzadkich gatunków roślin naczyniowych z lasów Wyżyny
Środkowomalopolskiej. Fragm. Flor. et Geobot. 29(1) 19-30
Bróż E., Przemyski A. 1987 Chronione oraz rzadsze elementy flory naczyniowej Krainy Świętokrzyskiej (część II). Stud. Kiel. 4
(56) 7-18
Bróż E., Przemyski A. 1989. Nowe stanowiska rzadkich gatunków roślin naczyniowych z lasów Wyżyny
Środkowomałopolskiej. Część II. Fragm. Flor. Geobot. 34(1-2): 15-25.
Cieśliński S. 1979 Udział oraz rola diagnostyczna porostów naziemnych w zbiorowiskach roślin naczyniowych Wyżyny
Kielecko – Sandomierskiej i jej pobrzeży. WSP Kielce. ss. 250
Dudzik K. i in. ? Awifauna stawów rybnych doliny Białej Nidy i terenów przyległych. Dane niepublikowane.
Fijałkowski D., Cieśliński S. 1957 Rzadsze rośliny synantropijne kielecczyzny jako wskaźniki siedliskowe. Studia Kieleckie
4(8)
Fijałkowski J. 2006-2009 Archiwum zbiorów własnych geologicznych i kartograficznych, ekspertyzy. Muzeum Narodowe, Dział
Przyrody Kielce.
Filkowa B. 1987 Chronione gatunki roślin Niecki Nidziańskiej. W: Kleczkowski A.S. (red.). Wartości środowiska
przyrodniczego Niecki Nidziańskiej i zagadnienie jego ochrony. Część 2. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej
141-161 XV
Killen I. 2003 Ecology of Desmoulin´s Whorl Snail Conserving NATURA 2000 Rivers Ecology Series No. 6. Vertigo
moulinsiana. 6
Piechocki A. 1981. Współczesne i subfosylne mięczaki (Mollusca) Gór Świętokrzyskich. Acta Univ. Lodz. 1-177.
Prażak J. ? Mapy Hydrogeologiczne Polski (arkusze Woj. Świętokrzyskiego). PIG O w Kielcach
Przybylski M., Kaczkowski Z., Cieśla M. ? dane niepublikowane
Wnuk Z. 1976 Zmiany w składzie gatunkowym we florze byłego powiatu włoszczowskiego w latach 1950-1976. Phytocoenosis
5.3/4 317-321