Zooterapia (animaloterapia) to terapia z udziałem zwierząt.
Inaczej zooterapię można określić jako rolę zwierząt w terapii osoby chorej. Zooterapia jest więc metodą leczenia drogą oddziaływania na pacjenta poprzez obecność zwierzęcia.
Dla każdego człowieka, a w szczególności osoby chorej kontakt ze zwierzęciem jest ogromnie ważny. Dotyk odgrywa bardzo duże znaczenie w procesie leczenia i terapii. Często próg odczuwania u osób chorych jest zaburzony. Jedne potrzebują więcej stymulacji inne są bardziej wrażliwe na bodźce płynące z zewnątrz. Ale u każdego pacjenta znaczenie dotyku odgrywa kluczową rolę w procesie terapii. Nie ma terapii bez dotyku. Kontakt z lekarzem, terapeutą czy rodzicem zawsze wiąże się z dotykiem. Terapeutą może być również zwierzę. Każde zwierzę to istota żywa, delikatna, ciepła. Można ją dotykać, głaskać, przytulać, brać na ręce czy na kolana, a nawet całować. Łagodne dotykanie, głaskanie i masaż stymuluje wydzielanie endorfin, czyli naturalnych substancji przeciwbólowych. Pobudza także funkcje odpornościowe naszego organizmu i obniża poziom hormonów stresu – kortyzolu i noradrenaliny.
Zwierzęta działają na nas uspokajająco i rozluźniająco dlatego, że przyjmują nas bezkrytycznie takimi jakimi jesteśmy. Czynnik ten odgrywa istotne znaczenie w procesie terapii osób chorych. Pomaga im to zaakceptować siebie, takimi jakie są. Psy, koty, konie czy delfiny zachowują się w sposób naturalny, co pozwala pacjentom również zachowywać się w sposób naturalny i spontaniczny. Innym pozytywnym efektem kontaktu ze zwierzęciem jest radość jaką z niego czerpie osoba chora. Zwierzęta są źródłem dobrego humoru, śmiechu i zabawy.
Terapia z udziałem zwierząt znana jest od dwóch tysięcy lat. Już Hipokrates uważał, że jazda konna jest formą gimnastyki pobudzającej funkcje organizmu i łagodzącej schorzenia.
Historia animaloterapii sięga 1937 roku, kiedy to Anna Freud zauważyła, że strach zwierzęcia poprzez proces identyfikacji może przenieść się na człowieka.
Kilkanaście lat później Kris i Bellac stworzyli „Children ApperceptionTest” opierając się na założeniu, że dziecko łatwiej identyfikuje się z małym zwierzęciem, niż z dorosłym człowiekiem.
Amerykański psychiatra dziecięcy Boris Levinson w roku 1958 nawiązał kontakt z chorym psychicznie mężczyzną za pośrednictwem swojego psa. Jako pierwszy zwrócił uwagę środowiska naukowego na korzyści płynące z kontaktu ze zwierzętami.
Teorie Levinsona zaczęto wprowadzać w życie. Małżeństwo amerykańskich psychiatrów, Sam i Elizabeth Corson opracowało metodę terapii nazwaną „psychoterapia z udziałem zwierzęcia”. Wprowadzili ja na oddziale psychiatrycznym Stanowego Uniwersytetu Ohio. Wyniki terapii były zaskakujące. Pacjenci, którym pozwalano na kontakt z psem, nabrali szacunku do własnej osoby, pewności siebie i niezależności. Corsonowie zaznaczali jednak, że taki rodzaj terapii może być stosowany jedynie jako terapia wspomagająca.
We Francji w 1968 weterynarz Ange Condoret rozpoczął specjalne zajęcia terapeutyczne z wykorzystaniem zwierząt domowych. Był on twórca Towarzystwa Studiów Psychosocjologicznych i Medyczno-Pedagogicznych nad Relacjami Dzieci Zdrowych i Nieprzystosowanych ze Zwierzętami Domowymi.
Od tego czasu powstało wiele organizacji, których priorytetowym celem jest propagowanie zajęć terapeutycznych ze zwierzętami.
Najbardziej znaną współcześnie działającą organizacją jest amerykańska Delta Socjety. Powstała w 1977 roku w Portland pod przewodnictwem Michaela McCullocha i zajmuje się badaniem więzi pomiędzy ludźmi i zwierzętami.
Najbardziej popularnymi programami, które wykorzystują do działań terapeutycznych zwierzęta są:
- AAA – Animal Assisted Activities – zajęcia z udziałem zwierząt.
Głównym zadaniem AAA jest skłonienie pacjenta do aktywności ruchowej przez swobodną zabawę z psem lub innym zwierzęciem. Zajęcia odbywają się w ośrodkach leczniczych, opiekuńczych i domach prywatnych, w których właściciel i jego zwierzę odwiedzają osoby chore i niepełnosprawne. Program poszczególnych zajęć nie jest szczegółowo zaplanowany. Zajęcia są spontaniczne i trwają tak długo, jak jest to konieczne, a wolontariusze nie maja obowiązku prowadzenia notatek.
- AAT – Animal Assisted Therapy – terapia z udziałem zwierząt (ukierunkowane i celowe działania terapeutyczne podlegające dokumentacji i ewaluacji).
Program jest podobny do AAA, przy czym działania terapeutyczne mają z góry określony cel. Najczęściej prowadzone SA przez profesjonalistę : lekarza lub fizjoterapeutę. AAT jet planowana, a jej głównym celem jest osiągnięcie korzyści leczniczych w trakcie każdego ze spotkań. Podczas każdego cyklu zajęć prowadzona jest dokumentacja ( zapisuje się poczynione efekty).
Prowadząc zajęcia według programu AAT, można osiągnąć następujące efekty :
– w zakresie funkcji psychomotorycznych :
- rozwijanie funkcji poznawczych,
- rozwijanie słownictwa,
- roszerzanie pamięci krótko- i długotrwałej,
- rozwijanie motoryki dużej i małej,
- rozwijanie koordynacji wzrokowo – ruchowej,
- rozwijanie koncentracji uwagi,
- rozwijanie orientacji kierunkowo – przestrzennej,
- rozwijanie poczucia równowagi,
- rozwijanie umiejętności poruszania się na wózku, kulach itp.
– w zakresie sfery emocjonalno – społecznej :
- rozwijanie umiejętności współdziałania w grupie,
- rozwijanie umiejętności werbalizacji swoich potrzeb i uczuć,
- rozwijanie umiejętności relaksacji,
- podnoszenie wiary we własne możliwości,
- niwelowanie lęków.
- AAE – Animal Assisted Education – edukacja z udziałem zwierząt (w Polsce nie jest odrębną formą, ponieważ zwykle nie występuje samodzielnie, a jej elementy wchodzą w zakres AAA i AAT).
Terapie AAA i AAT przynoszą wiele korzyści dla małych i dużych pacjentów. Są to miedzy innymi :
– rozwój empatii ( wyzwala uczucia, pozwala je okazywać i identyfikować, kształtuje więzi między człowiekiem i zwierzęciem),
– powoduje radość i uśmiech,
– sprzyja rozwojowi społecznemu,
– uczy samoakceptacji,
– poprawia komunikację,
– stymuluje rozwój mowy i myślenia,
– rozwija funkcje poznawcze,
– poprawia koncentrację uwagi,
– stymuluje funkcje motoryczne,
– sprzyja aktywności i samodzielności,
– uczy odpowiedzialności i zaufania,
– dostarcza rozrywki,
– pomaga przejść przez samotność, chorobę i depresję.
CELE ANIMALOTERAPII
Cele ogólne :
– poznawanie zasad bezpiecznego postępowania ze zwierzętami:
- zachowań podczas zabaw i ćwiczeń animaloterapii,
- zachowań w stosunku do zwierząt obcych i znajomych,
- zachowań w sytuacjach zagrożenia;
– rozwijanie właściwych postaw w stosunku do zwierząt;
– wzbogacanie wiedzy na temat potrzeb i możliwości zwierząt;
– nabywanie umiejętności opiekowania się, wychowania i komunikacji ze zwierzętami;
– poznanie praw zwierząt;
– rozwijanie wrażliwości i empatii;
– nauka akceptacji i tolerancji w stosunku do zwierząt;
– budowanie poczucia własnej wartości, pewności siebie, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa przez kontakt ze zwierzęciem – psem, kotem.
Cele szczegółowe :
– dziecko potrafi wymienić podstawowe zasady bezpiecznego kontaktu ze zwierzętami;
– dziecko potrafi zastosować zasady bezpiecznego postepowania w sytuacji zagrożenia;
– dziecko podczas wizyty zwierzęcia przestrzega ustalonych zasad;
– dziecko podejmuje próby współdziałania w grupie, w której jest zwierze;
– dziecko dostrzega podobieństwa i różnice w wyglądzie i zachowaniu ludzi i zwierząt;
– dziecko wskazuje potrzeby dnia codziennego ludzi i zwierząt;
– dziecko potrafi dowieść, iż istnieje konieczność opieki nad zwierzętami;
– dziecko potrafi wymienić prawa zwierząt;
– dziecko potrafi wyjaśnić, w jaki sposób należy opiekować i komunikować się ze zwierzętami;
– dziecko dostrzega emocje towarzyszące zwierzętom podczas wizyt na zajęciach – identyfikuje emocje własne i zwierząt ( rozpoznaje, wyraża, określa sytuację będącą źródłem wybranych emocji).
W ramach animaloterapii można wyróżnić :
– dogoterapię – terapia kontaktowa z udziałem psów;
– hipoterapię – terapia z udziałem konia i jazdą konną, mająca na celu usprawnianie psychoruchowe;
– felinoterapię – zajęcia terapeutyczne z udziałem kotów;
– delfinoterapię – zajęcia terapeutyczne polegające na wspólnym pływaniu i zabawie z delfinami;
– pet therapy – terapia z udziałem różnych zwierząt, między innymi : królików, chomików, świnek morskich, a także ptaków, ;gadów i płazów hodowlanych.
Podstawowym warunkiem udziału zwierzęcia w zajęciach terapeutycznych jest zapewnienie mu odpowiednich warunków, nie zagrażających jego życiu, a także przyzwyczajenie zwierzęcia do częstych zmian miejsca i kontaktu z różnymi obcymi osobami.
BIBLIOGRAFIA
-
Praca zbiorowa pod redakcją Anny Strumińskiej, Psychopedagogiczne aspekty hipnoterapii dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2003
-
Anna Franczyk, Katarzyna Krajeńska, Joanna Skorupa, Animaloterapia, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007
-
Borkowska (red.), ABC rehabilitacji, „Pelikan”, Warszawa 1989.
-
Filozof, Dogoterapia ? co to jest?, Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Koło w Jarosławiu, Jarosław 2004.
Opracowała : Iwona Rutkowska SOSW nr 4 Łódź, ul.Krzywickiego 20